امروزه در دنیا سرطان تخمدان به عنوان دومین سرطان شایع در خانم ها و چهارمین علت معمول مرگ و میر ناشی از سرطان شناخته شده است.
این سرطان که در زنان با بالاترین نرخ مرگ و میر همراه است در جوامع صنعتی بیشترین انتشار را نشان می دهد.
آمار جهانی حاکی از آن است که از میان بیش از 200,000 خانمی که به این بیماری مبتلا هستند، 140,000 نفر از آنها جان خود را از دست می دهند.
اپیدمیولوژی سرطان اپی تلیوم تخمدان
امروزه در دنیا سرطان تخمدان به عنوان دومین سرطان شایع در خانم ها و چهارمین علت معمول مرگ و میر ناشی از سرطان شناخته شده است.
این سرطان که در زنان با بالاترین نرخ مرگ و میر همراه است در جوامع صنعتی بیشترین انتشار را نشان می دهد.
آمار جهانی حاکی از آن است که از میان بیش از 200,000 خانمی که به این بیماری مبتلا هستند، 140,000 نفر از آنها جان خود را از دست می دهند.
اگرچه اقدامات درمانی مانند داروهای جدید و اعمال جراحی در سالهای اخیر پیشرفت بسیاری داشته اند اما مرحله تشخیص بیماری به ویژه در مراحل اولیه که گامی مهم در درمان محسوب می شود هنوز با مشکل مواجه است.
در بسیاری از موارد بیماری پیشرفت می کند و به تبع آن کاهش طول عمر بیمار را به همراه خواهد داشت و متاسفانه تشخیص دیرهنگام ،شانس اقدامات درمانی را پایین می آورد.
تشخیص به موقع سرطان اپی تلیوم تخمدان ( EOC )* در دنیای امروز هنوز یک چالش بزرگ است. در 75% بیماران مبتلا به EOC علایم فقط در
مراحل پایانی ( Later stage ) بروز پیدا می کند ( Stage III , Iv) که بسیاری از آنها علایم مبهمی مانند بزرگ شدن شکم ، دردهای شکمی و تکرر ادرار را شامل می شود که اغلب در این مرحله بیماری پیشرفت کرده است و کاهش طول عمر بیمار را به همراه خواهد داشت.
طول عمر بیمار در EOC در وهله اول بستگی به تشخیص به موقع بیماری و سپس نوع و کیفیت عمل جراحی در خارج کردن کامل تومور دارد.
EOC : Epithelial ovarian cancer*
بیماری در مراحل ابتدایی دارای علایم غیر اختصاصی است که بعد از آن ممکن است بیمار متحمل دردهای شکمی گردد که ناشی از به اصطلاح توده های
پلویک می باشد.
اینگونه برآورد می شود که 10-5 % از خانم هایی که با یک توده پلویک در طول زندگی خود مواجه می شوند از نظر بدخیمی تخمدان تحت عمل جراحی قرار می گیرند که سرطان تخمدان در حدود 21 -13 % از آنها گزارش شده است. بنابراین روش ها و بیومارکرهای جدیدی که می توانند به تشخیص سرطان تخمدان در مراحل اولیه کمک کنند از اهمیت بالایی برخوردارند که در این میان بیومارکر HE4 * به همراه CA125 می توانند نقش بسیار مهمی را در این زمینه ایفا کنند.
HE4 و ارزش تشخیصی آن در سرطان تخمدان :
HE4 نخستین بار در اپی دیدیمیس دیستال شناسایی شد. بدین صورت که در بافت و سرم بیماران مبتلا به EOC غلظت بسیار بالایی از HE4 مشاهده شد.
HE4 به عنوان یک تومور مارکر، به تنهایی دارای بالاترین میزان حساسیت در تشخیص سرطان تخمدان بویژه در Stage-1 بیماری است.
بر خلاف اپی تلیوم سطحی نرمال در تخمدان، که HE4 در آن بیان نمی شود، در بخش قشری حاوی کیست توسط متاپلازی اپی تلیوم، پروتئین به میزان
فراوانی بیان می شود.
میزان این پروتئین در تمامی مراحل سرطان EOC افزایش می یابد که مارکر تشخیصی مهمی بویژه در مراحل ابتدایی سرطان در مقایسه با CA125
می باشد، حال آنکه با ترکیب اندازه گیری HE4 و CA125 می توان به پیش بینی دقیقی از بدخیمی دست یافت.
بنابراین در ارزیابی ریسک ابتلا به این سرطان ، اندازه گیری مارکر HE4 بسیار کمک کننده می باشد، به گونه ای که HE4 به تنهایی به عنوان یک مارکر تشخیصی مستقل و مهم در سرطان EOC شناخته شده است.
CA125 or HE4 ؟
تخمین مراحل اولیه سرطان تخمدان تنها با استفاده از مارکر CA125 اطلاعات تشخیصی محدودی را در اختیار قرار می دهد حال آنکه با اضافه کردن آزمایش HE4 می توان به نتایج قابل اعتماد و مفیدتری دست پیدا کرد.
مطالعات نشان می دهد که CA125 در اندومتریوز افزایش می یابد در حالیکه HE4 قادر به تفکیک مناسب تری بین سرطان و اندومتریوز می باشد.
همچنین HE4 می تواند موارد خوش خیم و بدخیم را بهتر از CA125 ارزیابی کند.
به طور کلی اندازه گیری هر دو بیومارکر با یکدیگر می تواند اطلاعات ارزشمندی را در تفکیک بدخیمی های تخمدان از کیست های خوش خیم اندومتریوز در اختیار پزشک معالج قرار دهد.
HE4 : Human epididymal protein-4*
اینگونه به نظر می رسد که ترکیب اندازه گیری HE4 و CA125 در پیش بینی نتیجه عمل جراحی مناسب و سیر مقاومت بیماری در شیمی درمانی بسیار
حائز اهمیت است. HE4 کمک می کند تا CA125 بتواند آگاهی بهتری از وضعیت سرطان تخمدان در اختیار قرار دهد.
علاوه بر به کارگیری HE4 و CA125 در طبقه بندی ریسک در خانم های با توده پلویک ، HE4 می تواند در کنترل وضعیت بیماری در بیماران مبتلا
به EOC مورد استفاده قرار بگیرد.
میزان HE4 در طول شیمی درمانی اولیه با پاسخ های بالینی و رادیولوژیکی بیمار ارتباط مستقیم دارد. در شیمی درمانی نئوادجوانتی ، میزان HE4 با پاسخ های رادیولوژیکی ارتباط بهتری را نسبت به CA125 نشان می دهد. تغییر در افزایش غلظت HE4 بیش از 20% به عنوان پیشرقت و یا عود بیماری تلقی می شود حال آنکه کاهش این میزان نشانه پاسخ به درمان است.
◄ ترکیب HE4 و CA125 در تشخیص EOC دارای بیشترین حساسیت و ارزش نسبت به مارکرهای دیگر به تنهایی می باشد.
بررسی های جدیدی که در مورد مقایسه ارزش اندازه گیری HE4 و CA125 در مراحل مختلف بیماری سرطان تخمدان صورت گرفته حاکی از آن است که :
• CA125 یک مارکر تشخیصی مناسب در تفکیک موارد منفی بیماری و نیز تشخیص مراحل پیشرفته آن می باشد.
• HE4 نه تنها شاخص تفکیکی مناسب موارد منفی است بلکه با اندازه گیری آن می توان بیماری را حتی در مراحل اولیه نیز تشخیص داد.
امروزه به عنوان آزمایش غربالگری در سرطان تخمدان یا اندومتریال، اندازه گیری HE4 در سرم بیماران به کار گرفته می شود.
ROMA* چیست ؟
یک شاخص الگوریتمی است که با استفاده از اندازه گیری مارکرهای HE4 و CA125 به روش الکتروکمی لومینسانس، برآوردی از ریسک ابتلا به سرطان تخمدان در بیماران با توده پلویک را حاصل می کند. در محاسبه ROMA وضعیت منوپوزال بیمار لحاظ شده و ریسک نهایی با در نظر گرفتن آن توسط آزمایشگاه گزارش می گردد.
ROMA : Risk of ovarian malignancy algorithm*