سرطان سینه شایع ترین بدخیمی و اولین عامل مرگ و میر در بین خانم هاست که از بافت های سینه شروع می شود و می تواند خانم ها و یا آقایان را نیز درگیر کند .
این بیماری سهم حدود 25 درصدی از کل بدخیمی‌ها را به خود اختصاص داده و باعث 3/3 مرگ از هر صد هزار نفر می‌‌گردد. در تهران شیوع این بیماری حدود 5/25 درصد از کل سرطان هاست .
گاهی اوقات، تشخیص سرطان پستان پس از ظاهر شدن علائم و نشانه های آن، کشف می شود. اما بسیاری از زنان مبتلا به سرطان پستان هیچگونه علائمی ندارند. به همین دلیل، غربالگری مداوم سرطان پستان بسیار حائز اهمیت است.
علائم و نشانه های ابتلا به سرطان سینه
برخی از علائم عبارتند از:
• ترشح از سینه
• تورفتگی نوک سینه
• تغییر در پوست سینه و مشاهده علائمی از قبیل قرمزی، تغییر در بافت و یا چروکیده شدن پوست سینه
از آن جایی که تمامی توده ها سرطانی نیستند، باید به دقت توسط پزشک مورد بررسی قرار بگیرند.
علت بروز سرطان سینه
شروع عادت ماهیانه در سنین پایین و یا یائسگی در سنین بالا، احتمال ابتلا به سرطان سینه را افرایش می دهد. خانم هایی که بعد از سی سالگی از روش های پیشگیری استفاده می کنند و فرزند ندارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار دارند. استفاده از قرص های پیشگیری نیز شانس ابتلا به این سرطان را افرایش می دهد.
سبک زندگی
• چاقی، اضافه وزن و یا مصرف غذاهای چرب، احتمال ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهند.
• افرادی که مصرف زیاد مشروبات الکلی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار دارند.
• ورزش منظم، از جمله اقداماتی است که احتمال بروز سرطان سینه را کاهش می دهد.
• عوامل محیطی : افرادی که در قسمت های فوقانی بدن تحت رادیوتراپی قرار می گیرند، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار دارند.
• علل ژنتیکی و جهش های ژنی و علل هورمونی
نقش ماموگرافی در تشخیص زودرس سرطان پستان:
ماموگرافی یک نوع عکسبرداری با اشعه X است که برای تشخیص بیماری های پستان استفاده می شود. با استفاده از ماموگرافی به عنوان یک روش غربالگری، می توان سرطان پستان را قبل از اینکه به صورت توده قابل لمس درآمده باشد، تشخیص داد.
انجام ماموگرافی در افراد سالم نیز لازم است و توصیه به انجام ماموگرافی در یک خانم، به معنی ابتلا به سرطان نیست.
آنچه باید به آن اشاره شود این است که خطرات ناشی از برخورد اشعه X با پستان در این روش بسیار ناچیز است و می توان آن را نادیده گرفت. در حقیقت میزان سود ناشی از تشخیص زودرس توسط این روش بسیار بیشتر از خطرات احتمالی آن است زیرا از یک طرف مقداری از اشعه X که به بافت ها نفوذ می کند بسیار کم است و از طرف دیگر میزان اشعه لازم برای ایجاد سرطان بسیار بیشتر از اشعه ای است که توسط ماموگرافی به پستان تابانده می شود.
در چه افرادی علاوه بر ماموگرافی غربالگری MRI نیز توصیه شود؟
در جمعیت های خاصی از زنان، مانند موارد زیر:
• زنانی که جهش شناخته شده BRCA-1 یا BRCA-2 دارند.
• کسانی که سابقه خانوادگی در سرطان پستان یا تخمدان دارند.
• افرادی که قبلاً به سرطان پستان مبتلا شده اند، آن هایی که سرطان لوبولار شناخته شده دارند و تحت پرتودرمانی قرار گرفته اند.
شیوه‌های نوین تشخیص آزمایشگاهی برای انواع سرطان سینه:
تشخیص به موقع سرطان سینه درمان آن را آسان‌تر و موفقیت آمیزتر خواهد کرد و نقش بسزایی در مدیریت بیماری برای ایجاد عوارض کمتر بر سایر ارگان های بدن در اثر رشد تومور خواهد داشت که بر بهبود کیفیت زندگی و طول عمر بیماران موثر است.
یکی از عوامل بروز سرطان، پروتوانکوژن‌ها هستند که با فرایند‌های مختلفی از جمله جهش و تقویت ژنی به آنکوژن تبدیل می‌شوند و از این طریق موجب فعال شدن یا تولید بیش از حد محصولات ژنی می‌شود.
ژن های متفاوتی در ایجاد و پیشرفت سرطان سینه دخالت دارند. توسعه و رشد تومور در یک گروه از بیماران وابسته به تکثیر ژن HER2 می باشد. در بین بیماران جدید 15 تا 20 درصد به این گروه تعلق دارند. البته جهش این ژن عامل سرطان های دیگر مانند تخمدان، معده و رحم نیز می تواند باشد.
آزمایش HER2 در بیماران مبتلا به سرطان سینه برای تعیین پیشرفت بیماری و تشخیص مناسب بودن درمان هرسپتین (Herceptin therapy) انجام می گیرد.
این نکته که هرسپتین درمانی باید فقط برای بیماران HER2 مثبت، انجام شود بسیار مهم است زیرا علاوه بر گران بودن با ضایعات قلبی نیز ممکن است همراه باشد. برای تومورهای HER2 منفی، استفاده از هرسپتین نه تنها سودمند نیست بلکه ممکن است زیان بار نیز باشد. تست HER2 معمولا روی نمونه بیوپسی انجام می گیرد.
HER2: Human epidermal growth factor receptor 2
تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه نه تنها شانس درمان را افزایش می دهد، بلکه از عوارض روحی- روانی، خانوادگی و اجتماعی آن جلوگیری می کند.
یکی از راه های تشخیص زودرس سرطان پستان، خودآزمایی پستان یا معاینه پستان توسط خود فرد است.
خودآزمایی پستان چیست؟
خودآزمایی پستان، معاینه پستان توسط خود فرد است. این معاینه برای هر زن و در هر سن قابل اجرا است. با معاینه ماهیانه پستان، با خصوصیات پستان خود آشنا می شوید و در صورت بروز هر گونه تغییر در مراحل اولیه قادر به تشخیص آن خواهید بود.
ذکر این نکته ضروری است که معاینه ماهیانه نمی تواند جایگزین معاینه بالینی توسط پزشک یا ماموگرافی شود و در واقع در فاصله مراجعات پزشکی، کمک کننده است. بنابراین، معاینات منظم در فواصل 12- 6 ماه توسط پزشک و انجام ماموگرافی طبق نظر پزشک، باید همراه با خودآزمایی پستان انجام شود.
چگونه خودآزمایی پستان را انجام دهیم؟
خودآزمایی پستان باید هر ماه در تاریخ معین و به روش مشخصی انجام شود.
زمان انجام خودآزمایی پستان:
خانم ها می توانند از سن 20 سالگی به بعد، خودآزمایی پستان را انجام دهند.
بهترین زمان انجام معاینه ماهیانه، 3-2 روز پس از پایان عادت ماهیانه است. به عبارت دیگر حدود روز نهم یا دهم از شروع عادت ماهیانه، زمان مناسبی برای انجام معاینه است. در این زمان پستان ها کمترین حساسیت و سنگینی را دارند، در نتیجه انجام معاینه راحت تر و نتیجه معاینه دقیق تر است.
در خانم های شیرده، بهتر است معاینه پس از شیردادن به نوزاد و تخلیه شیر از پستان انجام شود. همچنین در صورتی که از درمان های هورمونی استفاده می کنید، در مورد زمان انجام خودآزمایی بهتر است با پزشک مشورت کنید.
نحوه انجام خودآزمایی پستان:
خودآزمایی پستان شامل دو مرحله است: نگاه کردن و لمس کردن.
• نگاه کردن
در برخی موارد، بیماری های پستان به ویژه سرطان های پستان باعث بروز تغییراتی در ظاهر پستان می شوند که با نگاه کردن به پستان ها قابل تشخیص است. بنابراین لازم است که با ظاهر سینه های خود آشنا باشید تا بتوانید هر گونه تغییرات احتمالی را در آنها تشخیص دهید.
نگاه کردن شامل چند مرحله است:
1- دست ها را در دو طرف بدن به حالت آویزان قرار دهید و به پستان نگاه کنید.
2- دست ها را از کنار سرتان صاف بالا بکشید.
3- دست ها را از آرنج خم کنید و به کمر فشار دهید.
4- دست ها را صاف به جلو بکشید و کمی به سمت جلو خم شوید.
در هر یک از وضعیت های بالا، پستان را به دقت نگاه کنید. هر گونه تغییری شامل فرورفتگی پوست یا نوک پستان، قرمزی یا زخم پستان، پوسته پوسته شدن نوک پستان، انحراف نوک پستان ها، برآمدگی در قسمتی از پستان یا برجستگی عروق در قسمتی از پستان مهم است. عدم تقارن پستان ها، در صورتی که از قبل بوده باشد (مادرزادی، از دوران بلوغ یا پس از شیردهی) مسئله مهمی نیست ولی هر گونه تغییر اخیر در اندازه پستان ها باید بررسی شود.
• لمس کردن
برای معاینه صحیح پستان ها در هنگام لمس، بهتر است از قسمت انتهایی بند آخر 3 انگشت میانی دست ها ( و نه نوک انگشتان) استفاده کرد. این قسمت را اصطلاحاً نرمه انگشت می گویند که حساسیت لمس آن بیشتر از سایر نقاط است. هیچ وقت پستان را بین انگشتان فشار ندهید زیرا بطور کاذب احساس وجود توده را می کنید. در حالی که واقعاً توده ای وجود ندارد.
چه مناطقی را باید معاینه کرد؟
محدوده ای که بین استخوان ترقوه از بالا، استخوان جناغ سینه و زیر بغل از طرفین و دو انگشت پایین تر از لبه پایین پستان، در محل کش لباس زیر از پایین قرار دارد، باید معاینه شود.
برای لمس پستان بهتر است دراز بکشید برای معاینه پستان راست یک بالش کوچک زیر شانه چپ قرار داده و دست راست را زیر سر قرار دهید. برای معاینه پستان راست همیشه از دست چپ و برای معاینه پستان چپ همیشه از دست راست استفاده کنید.
همه پستان را با حرکات چرخشی کوتاه لمس کنید. برای لمس، انگشتان را روی قفسه سینه با فشار کم، متوسط و زیاد بچرخانید تا لمس سطحی و عمقی در هر ناحیه انجام شود. برای اینکه همه جا را معاینه کنید بهتر است تمام پستان را به صورت دوایر متحدالمرکز از اطراف به سمت نوک پستان معاینه کنید. پس از اینکه تمام پستان را معاینه کردید، دنباله پستان را در ناحیه زیر بغل و سپس گودی زیر بغل را از نظر وجود توده پستانی یا زیربغلی بررسی کنید.
پس از معاینه کامل پستان، در صورت وجود هر یک از موارد زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:
1- لمس توده در پستان
2- افزایش اندازه توده ای که از قبل وجود داشته است
3- علائم پوستی مانند فرو رفتگی پوست یا نوک پستان، انحراف نوک پستان، قرمزی، زخم و ...
4- پوسته پوسته شدن، قرمزی و خارش نوک پستان
5- ترشح غیر طبیعی از نوک پستان
آیا راهی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان سینه وجود دارد؟
مهم ترین عوامل خطر برای ایجاد سرطان پستان سن و سابقه خانوادگی است که قابل کنترل و پیشگیری نیست. با این حال، برخی از عوامل خطر را می توان پیشگیری کرد . این موارد شامل پرهیز از استفاده طولانی مدت درمان های هورمونی، بچه دار شدن قبل از 30 سالگی، شیردهی، جلوگیری از افزایش وزن با ورزش و رژیم غذایی مناسب و محدود کردن مصرف الکل است.
همچنین انجام چکاپ های منظم و تست ماموگرافی، جهت تشخیص هر گونه تغییر اولیه در بافت سینه توصیه می شود. خانم ها بعد از چهل سالگی، باید سالی یک بار نسبت به انجام این تست اقدام کنند.